Co wykopano na Starym Mieście?

Wykopaliska to wspólne przedsięwzięcie Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie i Miasta Kalisza. Tegoroczne badania, tak jak od czterech sezonów prowadzone są na działce Andrzeja Spychalskiego, położonej przy ul. Stare Miasto. Teren ten położony jest między dawnym centrum wczesnośredniowiecznej osady targowo-rzemieślniczej a Prosną. Być może było to miejsce prowadzące do drugiej przeprawy przez Prosnę. Ta najważniejsza usytuowana była u wylotu dzisiejszej ulicy Bolesława Pobożnego i łączyła gród i osadę na Zawodziu z Rajskowem,  a dalej szlakiem na Sieradz i Kraków.

Rangę tego szlaku handlowego potwierdza odkryty na początku lat 90-tych XX w. skarb monet i ozdób, przy ul. Rajskowskiej, niestety rozproszony. Jego niewielka część, z zachowaną pierwszą polską monetą Bolesława Chrobrego,  znajduje się dziś w kaliskim muzeum. 

Tegoroczne badania potwierdziły, że na kaliskiej staromiejskiej osadzie, na badanym obecnie terenie, we wczesnym średniowieczu prowadzona była wyspecjalizowana produkcja wyrobów szklanych. W tym roku archeolodzy odkryli w obrębie dużego, zapewne mieszkalnego obiektu,  bryłkę szkła, prawdopodobnie import z Rusi albo Bizancjum. Tego typu zabytki były na miejscu , w części północno-wschodniej dawnej osady targowo-rzemieślniczej, przerabiane na pierścionki i obrączki, odkrywane tu razem z obiektami produkcyjnymi.  

W badanych wykopach pod wierzchnią warstwą humusu zalegała ok. 20-30 cm warstwa kulturowa, związana z intensywnym osadnictwem na tym terenie od czasów przedpaństwowych po XIII wiek.  Jej zawartość świadczy o niesamowitym potencjale i randze  kaliskiej osady we wczesnym średniowieczu. Odkrywane zabytki nie odbiegają od znajdowanych w najważniejszych przygrodowych osadach Polski. Tegoroczne wykopaliska przyniosły wyjątkowe zabytki numizmatyczne. We wczesnośredniowiecznych warstwach użytkowych  zostały odkryte niezwykle rzadkie, szczególnie w Wielkopolsce:  denar królewski Bolesława Śmiałego i denar Władysława Hermana. 

Liczba odkrytych w ciągu ostatnich sześciu lat monet obu tych  władców przewyższa zdecydowanie wszystkie znaleziska tego typu z Poznania, Gniezna, Giecza i Lednicy. O ile można dyskutować, czy Piastowie wywodzili się z Kalisza, czy Giecza, o tyle z pewnością od lat 40. XI wieku był przez jakiś czas najważniejszym ośrodkiem politycznym w Wielkopolsce.

Najazd Brzetysława czeskiego na Polskę w 1038 r. ominął zapewne Kalisz, w odróżnieniu od złupionego Poznania, Gniezna i Lednicy. Wiele przesłanek wskazuje, że to właśnie  z Kalisza  Kazimierz Odnowiciel rozpoczął odbudowę Państwa Polskiego. Jeszcze za rządów księcia Zbigniewa w początkach XII stulecia, kaliski ośrodek mógł być jeszcze najważniejszy w Wielkopolsce. Nie dziwmy się więc, że odkrywane są na kaliskim Starym Mieście bardzo ciekawe zabytki, w tym tak rzadkie w Wielkopolsce monety Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana, wybijane w odległym Krakowie. 

Wyjątkowym tegorocznym znaleziskiem, odkrytym w ostatnim dniu badań wykopaliskowych, jest „zlepek” denarów krzyżowych. Być może była to zawartość, nie zachowanej do dziś  sakiewki. Monety ważą przed konserwacją 8,5 grama. Ciekawe, co kaliszanin z roku 1100 miał w swoim portfelu – czy były to tylko krzyżówki, czy może jakieś denary Piastów? Po konserwacji dowiemy się.  Badania wykopaliskowe na kaliskim Starym Mieście, w związku z postępującą zabudową tej dzielnicy, są niezwykle ważne dla uratowania resztek dziedzictwa naszego najstarszego Kalisza.

Adam Kędzierski, fot. autor