Dzieje kaliskiej Cepelii

W roku 1950 powstała Kaliska Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego, która była jedną z kilkudziesięciu spółdzielni wchodzących w skład Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego zwanej Cepelią. Kaliska spółdzielnia powstała na bazie 6 zakładów, a przez wiele lat w jej ramach pracowali twórcy ludowi i rzemieślnicy, specjalizujący się w produkcji tkanin odzieżowych i dekoracyjnych, haftów i koronek maszynowych oraz ręcznych, a także w malowaniu tkanin i zdobnictwie porcelany. Ich prace nawiązywały do tradycyjnego zdobnictwa kaliskiego i wielkopolskiego rzemieślnictwa. Nieodłącznym elementem krajobrazu miejskiego Kalisza był sklep Cepelii umiejscowiony na rynku i istniejący nieprzerwanie aż do likwidacji w 2012 roku. Tym samym zakończył się pewien ważny etap współpracy kaliskich twórców ludowych i rzemieślników z tą jedną z najbardziej rozpoznawalnych instytucji w Polsce.
W siedzibie głównej MOZK przy ulicy Kościuszki w piątek, 8 czerwca o godzinie 18:00 odbędzie się wernisaż wystawy pt. „TWÓRCY / WYTWÓRCY / PRZETWÓRCY, Z dziejów kaliskiej Cepelii".

Wystawę będzie można zwiedzać do 31 sierpnia, ale wywarto zwrócić uwagę na towarzyszącą jej ogólnopolską konferencję naukową (udział płatny) pt. „"TWÓRCY / WYTWÓRCY / PRZETWÓRCY. Wokół problematyki wzornictwa regionalnego", która odbędzie się 8 i 9 czerwca.

Inspiracją dla konferencji były słowa Tadeusza Więckowskiego – wieloletniego prezesa Zarządu Cepelii, który w publikacji „Ginące piękno. Artystyczne rękodzieło ludowe w Polsce” (Warszawa 1987, s. 31) tak pisał: Od chwili powstania Cepelii podstawowe znaczenie w jej działalności miały sztuka i rękodzieło. (…) celem związku Cepelia jest tworzenie nowych i kultywowanie tradycyjnych wartości kultury materialnej, organizowanie i rozwijanie rękodzieła ludowego i artystycznego, sztuki ludowej i przemysłu artystycznego.

W ramach konferencji MOZK pragnie zaprosić do rozpoczęcia dyskusji nad kondycją współczesnego rękodzieła i rzemiosła oraz jego związku z projektowaniem. Prelegenci omawiać będą przede wszystkim zagadnienia wzornictwa regionalnego, sposoby jego zastosowania we współczesnym świecie oraz kierunki jego upowszechniania. Poprzez konferencję Muzeum chce zintegrować wiedzę z zakresu nauk społecznych i humanistycznych oraz nauk o sztuce dotyczącą zapotrzebowania przez różne środowiska na przedmioty i przestrzenie odwołujące się do dziedzictwa kulturowego regionów. Konferencja dotyczyć ma szerszej refleksji nad tym, czym dla współczesnych badaczy oraz projektantów, twórców nieprofesjonalnych i profesjonalnych może być dziedzictwo kulturowe i społeczne Cepelii.

W ramach konferencji przewidziano sesję plenarną, w której referaty wygłoszą zaproszeni goście oraz trzy sesje tematyczne. Oto program konferencji:

Sesja plenarna, 8 czerwca (piątek), godz. 10:00-11:40

(Post)dziedzictwo Cepelii jako inspiracja dla współczesnych twórców nieprofesjonalnych i profesjonalnych

10:00-10:10 Powitanie uczestniczek i uczestników konferencji

10:10-10:40 Alicja Mironiuk-Nikolska, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Ludowe odczuwanie formy i świata: Stowarzyszenie Twórców Ludowych z perspektywy animatora.

10:40-11:10 Justyna Słomska-Nowak, Muzeum Etnograficzne w Toruniu, Kujawskie dziedzictwo: Reminiscencje rodzinnej historii i regionalnego wzornictwa.

11:10-11:40 Agnieszka Jacobson-Cielecka, School of Form, Pocztówki znad Bałtyku: O związkach rzemiosła z projektowaniem.

11:40-12:00 Przerwa kawowa

Sesja I, 8 czerwca (piątek), godz. 11:30-13:40

Twórcy: Społeczny status twórcy ludowego w środowiskach lokalnych oraz w świetle badań naukowych

12:00-12:20 Katarzyna Piszczkiewicz, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Konkretne rzeczy dla konkretnych ludzi – o współczesnych rzemieślnikach małopolskich obrabiających drewno lub/i metal.

12:20-12:40 Michalina Janaszak, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet im: Adama Mickiewicza w Poznaniu, Hafty szamotulskie w twórczości Stanisława Zgaińskiego jako przykład utrwalania i artystycznego przetwarzania motywów ludowych.

12:40-13:00 Anna Weronika Brzezińska, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet im: Adama Mickiewicza w Poznaniu, Współczesne twórczynie ludowe w opinii własnej i środowiska.

13:00-13:20 Angelika Madycka, Kulturoznawstwo, Wydział Humanistyczny Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, #Folktattoo – zastosowanie oryginalnych i przetworzonych wzorów regionalnych w tatuażu i jego rola w procesie tworzenia tożsamości jednostkowej.

13:20-13:40 Izabela Jasińska, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, O współczesnym wzornictwie regionalnym na Opolszczyźnie na przykładzie kroszonek oraz malowanej porcelany.

13:40-14:00 Przerwa podobiadkowi

Sesja II, 8 czerwca, godz. 14:00-16:00

Wytwórcy: Współczesna rzemieślnicza i rękodzielnicza twórczość ludowa czy przemysł pamiątkarski?

14:00-14:20 Agnieszka Kurkowska, Instytut Wzornictwa Politechniki Koszalińskiej, Wzornictwo regionalne jako źródło inspiracji we współczesnym projektowaniu architektonicznym.

14:20-14:40 Aleksandra Dzik, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wzornictwo w hafcie ludowym i jego wykorzystanie na przykładzie ręczników ludowych okolic Bielska Podlaskiego

14:40-15:00 Magdalena Bartosiewicz, Muzeum w Łowiczu, Łowickie hafty – renesans czy zmierzch ludowego rękodzieła?

15:00-15:20 Karolina Dziubata, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet im: Adama Mickiewicza w Poznaniu, Folklor(yzm) sklepowy: Wzornictwo regionalne w produktach spożywczych i użytku codziennego.

15:20-15:40 Dorota Ząbkowska, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Program stypendialny Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dla twórców ludowych.

15:40-16:00 Przerwa kawowa

16:00-17:30 Prezentacja projektów stypendialnych w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kultura ludowa i tradycyjna

Stanisława Kowalska z Goliny – mistrzyni układania czepców

Beata Kabała z Krobi – mistrzyni układania kopek

18:00 Wernisaż wystawy Twórcy/wytwórcy/przetwórcy: Z dziejów kaliskiej Cepelii, wprowadzenie Sylwia Kucharska i Anna Weronika Brzezińska

19:00 Kolacja w Rezerwacie Archeologicznym w Kaliszu-Zawodziu

Sesja III, 9 czerwca, godz. 10:00-12:00

Przetwórcy: Inspiracje tradycyjnym rzemiosłem i sztuką ludową we współczesnych realizacjach

10:00-10:20 Lubomira Trojan, Zamek Cieszyn, Design i tradycja – tu są emocje.

10:20-10:40 Anna Wiszniewska, Instytut Sztuki PAN Warszawa, „Lechitka” – Xymena Zaniewska wprowadza polskie motywy ludowe do mody współczesnej, czyli co może wnieść do Europy polska moda?

10:40-11:00 Małgorzata Jaszczołt, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Twórcy i Muzeum: Realizacje dizajnerskie na przykładzie muzealnych projektów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

11:00-11:20 Magdalena Brandt, Uniwersytet Opolski, PTL o/Opole, Trudna identyfikacja kulturowa: podwójny model wzorotwórczy w „stroju” górnośląskim.

11:20-11:40 Joanna Minksztym, Muzeum Etnograficzne, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, Strój bamberski jako symbol kulturowy i jego współczesne realizacje.

11:40-12:00 Mariola Tymochowicz, Uniwersytet im: Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Nowe przeprojektowanie stroju krzczonowskiego czyli od świątecznego ubioru do kostiumu estradowego

12:00-12:30 Dyskusja podsumowująca

12:30-15:00 Wizyta studyjna w Dworku Marii Dąbrowskiej w Russowie

Piątek to także okazja uczestnictwa w niezwykłym spotkaniu, którego bohaterkami będą twórczynie ludowe z Wielkopolski oraz laureatki stypendium „Mistrz tradycji” przyznawanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Stanisława Kowalska z Goliny oraz Beata Kabała z Krobi. Podczas spotkania będzie można poznać twórczynie, porozmawiać z nimi, zapoznać się z ich misternymi pracami oraz obejrzeć filmy z ich udziałem. Spotkanie odbędzie się 8 czerwca w godzinach 16.00-17.30, także w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej przy ul. Kościuszki 12.

R. Kuciński, na podstawie materiałów MOZK